Žlijezde slinovnice su tri para velikih i nekoliko stotina malih žlijezda razasutih po sluznici, koje kontinuirano ispunjavaju svoju funkciju. Žlijezde slinovnice, jer o njima govorimo, ispunjavaju mnoge zadatke u ljudskom tijelu. Znate li koje su vrste žlijezda slinovnica i kakva je njihova građa? Za što su odgovorne žlijezde slinovnice?
Žlijezde slinovnicesu egzokrine žlijezde odgovorne za proizvodnju sline. Tijelo svakog od nas opremljeno je s tri para velikih žlijezda slinovnica koje podupire nekoliko stotina sićušnih žlijezda smještenih na cijeloj površini sluznice usne šupljine i ždrijela.
Općenito govoreći, žlijezda slinovnica se sastoji od parenhima i odvodnih kanala kroz koje se slina odvodi.
Histološki, žlijezde slinovnice se sastoje od sekretornih stanica (seroznih ili mukoznih) grupiranih u veće jedinice, tzv. lobule. Sadržaj pojedinih jedinica ide u medularne kanale i teče sukcesivno u kanalima sve većeg promjera, sve do glavnog izlaznog kanala koji završava u usnoj šupljini. Velike žlijezde slinovnice uključuju:
- Parotidne žlijezde- najveće žlijezde slinovnice težine oko 30-40 g. Leže simetrično s obje strane lica. Parotidna žlijezda se sastoji od površinskog i dubokog dijela. Granica između dva dijela je facijalni živac. Površinski sloj se nalazi straga i djelomično na mišiću žvakača i anteriorno od ušnog dijela. Duboki dio se nalazi u mandibularnoj jami. Parenhim žlijezde slinovnice okružen je kapsulom vezivnog tkiva, koja se spaja s fascijom susjednih mišića, uključujući i žvačni mišić. Žlijezda slinovnica proizvodi uglavnom serozni sadržaj. Slina teče niz olovnu cijev (zvanu Stononova ili Stensenova cijev) u predvorje usta. Pupčana vrpca ide naprijed uz žvačni mišić, zatim se zavija medijalno, probija bukalni mišić i završava na razini drugog gornjeg kutnjaka. Žlijezda slinovnica proizvodi oko 25% sline u mirovanju i 70% stimulirane sline. Vanjska karotidna arterija, mandibularna vena i facijalni živac prolaze kroz parenhim parotidne žlijezde. Tu su i limfni čvorovi i žile u žlijezdi slinovnici.
- Submandibularne žlijezde- parne žlijezde, smještenes obje strane, neposredno ispod donjeg ruba mandibule u tzv submandibularni trokuti. Pomiješani su s prevladavanjem seroznih komponenti. Slina iz ove žlijezde se odvodi kroz Whartonov kanal, čiji se izlaz nalazi na dnu usta, ispod jezika. Submandibularne žlijezde su odgovorne za proizvodnju oko 70% sline u mirovanju i 25% sline nakon stimulacije, npr. s okusom hrane.
- Podjezične žlijezde- najmanja od velikih žlijezda slinovnica, leže na dnu usta na mandibularno-hioidnom mišiću neposredno ispod sluznice. Mješovite su prirode s prevladavanjem sluzavog sekreta. Opremljen ispusnom cijevi (Bartholin) koja teče sa submandibularnom cijevi žlijezde na dnu usta.
Koje su funkcije žlijezda slinovnica i sline?
Primarna funkcija žlijezda slinovnica je izlučivanje sline. Žlijezde slinovnice kontinuirano proizvode slinu. Ljudsko tijelo proizvede oko 1 litru sline u jednom danu. I prekomjerno lučenje sline, zvano slinjenje, i nedovoljna količina sline (hiposijalija) mogu biti simptom mnogih bolesti.
Sastav sline u mirovanju i stimulirane (oslobođene kao odgovor na podražaje kao što su žvakanje, miris, okus hrane itd.) se razlikuje. 99,5% sline sastoji se od vode, preostalih pola posto su anorganski i organski spojevi. Slina ima mnoge funkcije, prije svega, olakšava unos hrane, vlaži komadiće hrane, zahvaljujući čemu ih je lakše gutati. Enzim u slini, salivarna amilaza, odgovoran je za početnu fazu probave šećera. Baktericidne tvari (lizozim, laktoferin, sialoperoksidazni sustav itd.) ograničavaju rast bakterija u usnoj šupljini, štiteći nas od štetnih patogena. Karbonatni i fosfatni ioni djeluju kao pufer odgovoran za održavanje ispravnog pH u usnoj šupljini. Slina je također bogata drugim ionima (uključujući kalcij i fosfate) odgovornim za ravnotežu procesa demineralizacije i remineralizacije, koji su ključni u nastanku karijesa.
Bolesti žlijezda slinovnica
Poremećaji funkcije žlijezda slinovnica mogu biti simptomi mnogih sistemskih bolesti, a mogu se razviti i samo u području žlijezda slinovnica.
Velike žlijezde su češće zahvaćene patološkim procesima. Jedna od bolesti žlijezda slinovnica je urolitijaza. Klasificira se kao neupalna bolest. Sastoji se od taloženja mineralnih soli u kanalima koji izvode male i velike žlijezde slinovnice (ponekad se stvaraju kamenci u parenhimu žlijezda slinovnica). Mineralne soli se nakupljaju u sve većim količinama stvarajući tzv kamenci slinovnice, koji u početku ometaju, a na kraju i potpuno blokiraju otjecanje sline iz žlijezde slinovnice. DaZbog strukture izvodnog kanala i položaja submandibularne žlijezde, urolitijaza najčešće zahvaća ovu žlijezdu. Prisutnost pljuvačnih kamenaca očituje se povećanjem oboljele žlijezde slinovnice i bolovima koji su posebno jaki prilikom jela. Često tijekom urolitijaze dolazi do sekundarne infekcije žlijezde slinovnice i razvoja upale.
Ostale neupalne bolesti žlijezda slinovnica su patološka stanja koja proizlaze iz abnormalne hormonalne ravnoteže, poremećaja metabolizma ili poremećaja autonomnog sustava. Karakteriziraju ih poremećaji lučenja i funkcije žlijezda slinovnica. Često dolazi do povećanja žlijezda slinovnica i njihove bolnosti, poremećaja sekrecije (pretjerana ili nedovoljna proizvodnja sline).
Sjögrenov sindrom je bolest iz skupine autoimunih bolesti. Etiologija nije u potpunosti shvaćena. Bit bolesti je stvaranje limfocitnih infiltrata u parenhimu žlijezda slinovnica i suznih žlijezda. To dovodi do postupnog nestanka sekretorne aktivnosti žlijezda. Bolest može zahvatiti primarne žlijezde slinovnice ili se pojaviti sekundarno kod drugih sistemskih bolesti, npr. reumatoidnog artritisa (RA), sistemskog eritematoznog lupusa itd. Razvija se sporo i češće u žena nego u muškaraca. Glavni simptom su suha usta (kserostomija), osim toga može postojati suhoća konjunktive. Pacijenti se žale na "osjećaj pijeska ispod kapaka". Često su povezani opći simptomi kao što su malaksalost, bolovi u mišićima i zglobovima te lagani umor.
Uz gore navedene neupalne bolesti, u žlijezdama slinovnicama mogu se razviti stanja povezana s upalnom reakcijom. Za njih mogu biti odgovorni različiti čimbenici, ali najčešći su bakterijske ili virusne infekcije (npr. virus zaušnjaka). Bakterijska infekcija često se javlja u tijeku pljuvačnih kamenaca. Upalu žlijezda slinovnica možemo podijeliti na npr. na: 1. Primarna upala počinje u žlijezdama slinovnicama. 2. Sekundarni, prateći druge bolesti. Zasebna skupina bolesti žlijezda slinovnica su neoplazme žlijezda slinovnica. U tkivima žlijezda slinovnica nalaze se i benigne i maligne neoplazme. Neoplastični proces češće zahvaća velike žlijezde slinovnice. Neoplazme povezane sa žlijezdama slinovnicama uključuju, između ostalog multiformni adenom (tumorski mikstus), muko-epidermalni karcinom, adenocistični karcinom (tzv. oblatni).